İlgililer çevirmeyince (!), gazeteci Sayın Ayşe Önal'ın çevirdiği Türkiye-Avrupa Birliği (AB) engellilerle ilgili tarama süreci raporu...
Ayşe Önal
3 Nisan 2007, Salı
Ayşe Önal
3 Nisan 2007, Salı
- TARAMA FASLI 19
GÜNDEM MADDESİ: ÖZÜRLÜLER SOSYAL POLİTİKA VE İSTİHDAM
Ülke Oturumu: TÜRKİYE Cumhuriyeti 20 Mart 2006
İÇİNDEKİLER:
I. Kurumsal ve Operasyonel Konular
II. Mevzuat
III. Veri ve İstatistikler
IV. Emekli Aylıkları ve Yardımlar
V. İstihdam ve Eğitim
VI. Kurumlar Dışılık (De-institualisation) ve Bağımsız Yaşam
VII. AB’ye Uyum
VIII. Gelecek Planları
İlgili Kurumlar
Türkiye’de, özürlülere yönelik hizmetler farklı kurumlar tarafından sağlanmaktadır
• Sağlık Bakanlığı,
• Milli Eğitim Bakanlığı,
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,
• Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Genel Müdürlüğü,
• Türkiye İş Kurumu (İŞKUR)
• Ulaştırma Bakanlığı,
• Bayındırlık ve İskân Bakanlığı,
• Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü,
• Belediyeler,
• Üniversiteler,
• Konfederasyonlar (342 bağlı vakıf ile birlikte)
Özürlüler İdaresi
• 30 Mayıs 1997 tarihinde kuruldu, Başbakanlığa bağlandı.
• Ulusal ve merkezi düzeyde özürlüler politikasını idare etmektedir.
Temel işlevler
• Ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonunun sağlanması,
• Özürlülerin topluma tam olarak katılımı ve eşitliğinin desteklenmesine ilişkin özürlüler politikasının oluşturulması,
• Özürlülerin sorunlarının saptanması ve çözümlenmesi.
Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı
• istihdam,
• sosyal güvenlik,
• sosyal hizmetler ve yardımlaşma,
• eğitim,
• sağlık gibi özürlülere yönelik ulusal politikanın temel ilkelerini kapsamaktadır
Orta Vadeli Program (2006–2008) önceliği
• fiziksel koşullar,
• mesleki eğitim olanakları,
• danışmanlık hizmetleri konularında iyileştirmeler yapılmasıdır.
GÜNDEM MADDESİ: ÖZÜRLÜLER
20 Mart 2006 TÜRKİYE Cumhuriyeti 7 Avrupa Eylem Planı (AEP)
Özürlülere yönelik ulusal politika 30.10.2003 tarihli Özürlüler İçin Eşit Fırsatlar AEP’ yi temel almaktadır.
AEP aşağıdaki konularda Özürlü Yasasına ilişkin önemli bir bakış açısı sunmaktadır
— iş bulabilme ve işte kalabilme,
— kamusal alana erişim.
Özürlülere yönelik ulusal politika
— istihdam oranının yükseltilmesi
— özürlülerin ekonomi ve toplumla bütünleşmesidir.
Yaşamın Her Alanına Entegrasyon
• Özürlülere yönelik ulusal politikanın oluşturulmasında temel bakış açısı.
• Özürlüler Yasasının genel ilkesi:
“Devlet özürlülere karşı ayrımcılık yapamaz.
Ayrımcılıkla mücadele özürlülere yönelik politikaların temel ilkesidir”.
• Özel Eğitim Yasası uyarınca, özürlü çocukların eğitimi diğer çocuklarla aynı ortamda gerçekleştirilmektedir.
• Kota Sistemi temel olarak yaşamın her alanına entegrasyon ve uyum konularına dayanmaktadır.
Özürlü Konseyleri
Özürlüler İdaresi’nde özürlülere yönelik politikaların oluşturulması için iki danışma kurulu vardır.
• Özürlüler Yüksek Kurulu (Üyeleri kamu kurum ve kuruluşları, STK’lar, sosyal paydaşlar, işçi ve işveren örgütleri ve üniversitelerin temsilcileridir)
• Özürlüler Konseyi : (katılımcılar kamu kurum ve kuruluşları, STK’lar, sosyal paydaşlar, işçi ve işveren örgütleri ve üniversitelerin temsilcileridir)
Özürlü Yasası
1 Temmuz 2005 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilmiştir
Kapsam
• Özürlüler,
• Aileleri,
• Özürlülere hizmet sağlayan kurum ve kuruluşlar
Önemi
“Özürlü” kavramı Ceza Kanunu’nda ilk kez yer almıştır.
Amaçlar
• Özürlülüğün önlenmesi
• Özürlülerin karşılaştığı sorunların çözülmesi
• Engellerin ortadan kaldırılmasına yönelik tedbirlerin alınması
• Bağımsız yaşamın desteklenmesi
• Kişisel onurun korunması
• Hizmetlerin daha iyi koordine edilmesi için yapısal değişikliklerin desteklenmesi
Mali Hükümler
• Ciddi özürlüler için Refah Ödeneği 40 Avro’dan 120 Avro’ya çıkarılmıştır
• İşsiz özürlüler için refah ödeneği 80 Avro’dur
• Yardımcı cihazlar/bilgisayar programları KDV’den muaftır
• Özürlülerden Emlak Vergisi alınmayacaktır
İstihdam
• Korumalı işyerlerinin (çalışma atölyelerinin) tanımı yapılmıştır
• Ciddi özürlülere yönelik korumalı işyerleri (çalışma atölyeleri) kabul edilmiştir
• Mesleki iyileştirme konusunda ilgili kurum ve kuruluşlara/yerel makamlara sorumluluk verilmektedir
• Özürlü devlet memurlarının faydalanacakları yeni kurallar koyulmuştur
Bakım
• Bakımın tanımları ve türleri
• Sosyal güvenlik kapsamında olmayan özürlülerin, özürlülükle ilgili bakım harcamaları Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Genel Müdürlüğü tarafından karşılanmaktadır
Eğitim
• Eğitim harcamaları Milli Eğitim Bakanlığı tarafından ödenecektir.
• Özürlü Öğrenciler Danışma ve Koordinasyon Merkezi kurulacaktır.
• “Türkçe İşaret Dili” geliştirilecektir.
Erişilebilirlik
• Tüm kamu binaları ve fiziksel çevreler önümüzdeki yedi yıl içinde özürlülerin erişimine açılacaktır
• Tüm belediyeler tedbir alacaktır
• Büyükşehir belediyeleri “özürlü hizmetleri birimi” kuracaktır
Sağlık
• Erken teşhis ve erken tanıya önem vermektedir
• Özürlülüğe neden olan kalıtımsal hastalıklara yönelik önleyici sağlık hizmetleri arttırılmıştır
• Yardımcı cihazlara ait üretim lisansı
• İşlevsellik, Özürlülük ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırılmasına (ICF) dayalı özürlülük kriteri.
Çalışma Kanunu ve Ayrımcılık Meselesi
Çalışma Kanunu iş ilişkilerinde dil, ırk, cinsiyet, inanç, siyasi görüş, felsefi görüş ve din vb. nedenlere dayalı ayrımcılığı yasaklamaktadır (Madde 5).
Özürlülük nedeniyle ayrımcılık açıkça tanımlanmamaktadır.
Özürlülerin Operasyonel Tanımı (PWD)
• En az % 40 oranında bir özürlülük derecesine sahip olunması
• Sağlık Kurulu tarafından belgelenmiş olması.
Özel Eğitim Yasası
• 1997 yılında kabul edilmiştir,
• Özürlülere sağlanması gereken hizmetleri tarif etmektedir,
• Programları, okulları ve kurum ve kuruluşları belirlemektedir,
• Özürlülerin erken müdahale, okul öncesi, ilk, orta ve yüksek öğrenim sisteminden faydalanma hakkını belirtmiştir,
• Yaşamın her alanına uyum güvence altına alınmaktadır.
Özürlüler Araştırması 2002
• Veriler ulusal düzeyde yapılan araştırma ile toplanmıştır.
• Verilerin toplanması Özürlüler İdaresi ile TÜİK işbirliğiyle gerçekleştirilmiştir.
• Özürlülere yönelik merkezi bir veri toplama sistemi yoktur.
• İstihdam, eğitim, sağlık hizmetleri aracılığıyla toplanmıştır.
TÜRKİYE CUMHURİYETİ 25
ÖZÜRLÜLÜK ORANI
TOPLAM % 12.29
ERKEK % 11.10
KADIN % 13.45
• Sosyal Sigortalar Kurumu ve Emekli Sandığı özel eğitim merkezleri ve iyileştirme merkezlerinde verilen hizmetlerden yararlanan özürlü çocukların ailelerine nakit aktarımında bulunmaktadır.
• Emekli Sandığı ayrıca özürlülere ayda belirli bir miktarda sosyal yardım ödemesi yapmaktadır.
• Özürlülere yönelik sosyal ve mesleki iyileştirme hizmetleri de belediyeler tarafından sağlanmaktadır.
• Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Genel Müdürlüğü burs verirken özürlü üniversite öğrencilerine öncelik tanımaktadır
• İhtiyaç içerisindeki özürlüler Emekli Sandığından üç ayda bir maaş almaktadır
• Devlet hastanelerinde ücretsiz sağlık hizmetlerinden yararlanılabilmektedir
• Özürlü işçiler ya da ailelerinde özürlü olanlar gelir vergisi indiriminden faydalanacaktır.
2005 Özürlülere İstihdam Yılı
Amaçlar:
—Özürlülerin işgücü piyasasına aktif olarak geri dönmesine yardımcı olmak ve eğitim ve iş tecrübesi olanakları sağlamak suretiyle iş bulmalarında karşılaştıkları güçlükleri azaltmak
—Özürlüler için ulusal bir istihdam politikasının oluşturulması
—Bu politikanın uygulanması için gerekli sistemlerin kurulması
Özürlülerin İstihdamına Yönelik Eylem Planı (2005–2010)
Amaç
• Özürlülükle ilgili konuların sistematik şekilde ele alınması ve özürlülerin işgücü piyasasına aktif katılımının desteklenmesi
• Temel sorunlara yönelik çözümlerin ilgili tüm paydaşlarla (bakanlıklar, kurum ve kuruluşlar, STK’lar ve sosyal paydaşlar) birlikte hazırlanarak hayata geçirilmesi
Kota ve Ferağ sistemi
• Çalışma Kanunu ve Devlet Memurları Kanunu uyarınca, aktif katılım özel sektör ve kamu sektörü kuruluşlarında kota sistemi ile desteklenmektedir.
• En az 50 işçi çalıştıran özel sektör ve devlet tarafından finanse edilen kuruluşlar – çalışma kapasitelerine göre- özürlü istihdam etmek zorundadır
• Devlet Memurları Kanunu bakımından % 3
• Çalışma Kanunu bakımından % 4.
• Ferağ sistemi çalışanların katkılarını temel almaktadır.
Hazine, işverenin; a)
Yasanın gerektirdiğinden daha fazla özürlü istihdam etmesi b)
Özürlülük oranı %80’den fazla olan çalışanlar istihdam etmesi, c)
Yasal yükümlülüğü olmamasına rağmen bunu yapması
Halinde, işverenin sigorta priminin toplam tutarının %50’sini teşvik olarak öder
Mesleki Eğitim
• Milli Eğitim Bakanlığı ana sorumlu kuruluştur
— Mesleki eğitim merkezleri,
— Meslek merkezleri,
— Eğitim ve uygulama okulları
• Koruma ve özel eğitime ihtiyaç duyan kişiler için, çalışma hayatında gereken meslekler alanında mesleki eğitimler düzenler,
•Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) özürlülük türüne göre, özürlülerin kapasitelerine uygun mesleki eğitimler düzenler
•Bu eğitimler genel olarak el sanatları, hazır giyim, örgü ve bilgisayar kurslarıdır
Geçiş Dönemi
• Türkiye’de okuldan ilk işe geçiş dönemi ile ilgili özle bir program bulunmamaktadır
• Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) mesleki eğitimleri tamamlayanlara bizzat iş bulmaktadır
Destekli İstihdam
• Türkiye’de destekli istihdama yönelik yasal dayanak mevcut değildir.
VI. KURUMLAR DIŞILIK (DE-INSTITUALISATION) VE BAĞIMSIZ YAŞAM
• Türkiye’de kurumlar dışılık (de-institualisation) ve toplum içinde rehabilitasyonla ilgili bir sistem mevcut değildir
• Toplum içi iyileştirme sisteminin kurulmasına yönelik bazı çalışmalar vardır
Toplum içi iyileştirme projesi:
• Ankara’da pilot proje olarak uygulanmaktadır.
• Yenilikçi bilinçlendirme programı geliştirilmiştir,
• Özürlülerin ve ailelerinin ihtiyaçları değerlendirilmiştir,
• Savunma grubu ve ebeveyn destek grubu oluşturulmuştur.
Sonuçlar:
• Özürlülerin toplumun her alanına entegrasyonunun desteklenmesi
• Özürlülerin yaşam kalitesinin iyileştirilmesi,
• özürlülerin aileleri arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesi,
Bu proje tüm ülke çapında uygulanmaya devam edecektir.
Bağımsız Yaşam
• Özürlüler Yasası bağımsız yaşamı desteklemektedir.
• Bağımsız yaşama yönelik eğitim programı bulunmamaktadır.
• 98/376/ EC: Özürlüler için park kartına ilişkin 4 Haziran 1998 tarihli Konsey Tavsiye Kararı
Özürlüler İdaresi İçişleri Bakanlığı ve yerel idarelerle işbirliği içerisinde hazırlık sürecine yeni başlamıştır.
Eğitim ve Öğrenimde Özürlü Öğrenciler için Fırsat Eşitliğine ilişkin 5 Mayıs 2003 tarihli Konsey Kararı (2003/C 134/04)
• Özürlüler İdaresi
• Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim, Rehberlik ve Danışmanlık Hizmetleri Müdürlüğü İşbirliğiyle Özürlü Öğrenciler için Ücretsiz Ulaşım İmkanı Projesi
Amaç
Özürlü öğrenciler için eğitim ve öğrenimden yararlanmada fırsat eşitliği.
•Socrates Grundtvig 2 Öğrenme İşbirlikleri Projesi “It’s All in the Mind”
Amaçlar
• Bu alandaki tecrübelerin paylaşılması
• Eğitim/öğretim çalışanlarının ihtiyaçlarının eğitim ve destek ihtiyaçlarının belirlenmesi
• Akıl sağlığı sorunları olan kişilerin özel ya da uzman ortamlar yerine yaşamın her alanına entegre öğrenme ortamlarından faydalanmalarına olanak sağlanması
• Özürlülerin Internet’e Erişimine İlişkin Rehberlik
Amaç
• Özürlülerin kamu kesimine ait web sitelerine erişiminin sağlanması ve kolaylaştırılması
• OZ-VERI adlı derginin yayınlanması
Amaçlar
• Özürlülerin ve toplumun özürlülükle ilgili projeler ve araştırmalar hakkında bilgilendirilmesi,
• Bu insanların karşılaştıkları güçlükler ve sıkıntılar konusunda bilincin arttırılması
Özürlülerin kültürel altyapıya ve kültürel faaliyetlere erişimine ilişkin 6 Mayıs 2003 tarihli Konsey Tüzüğü (2003/C 134/05)
•”Engelsiz” Kampanyası
• Özürlüler İdaresi
•Türkiye Radyo Televizyon Kurumu İle koordinasyon halinde
Amaçlar
• Toplumun bilincinin arttırılması,
• Özürlülere karşı olumsuz tutumun değiştirilmesi
• Özürlüler ve Yaşlılara yönelik Seyahat Rehberi
İşbirliği yapılan kuruluşlar
Kültür ve Turizm Bakanlığı,
Özürlüler İdaresi,
Omurilik Felçlileri Derneği,
Türk Seyahat Acenteleri Birliği,
Alzheimer Vakfı
Amaç
Kültürel faaliyetlere erişilebilirliğin ve sosyal yaşama katılımın sağlanması.
Özürlüler için istihdam fırsat eşitliğine ilişkin 17 Haziran 1999 tarihli Konsey Tüzüğü (1999/C 186/02)
• Mesleki Rehabilitasyon ve Korumalı Atölyeler Projesi “Rainbow”
• 30 sanayi kentinde uygulanacaktır
Amaçlar
• İşte gereken niteliklerin ve becerilerin kazanılması
• Meslek danışmanlığı ve yerleştirme hizmetlerinden faydalanabilme
• 19 şehirde Çok Programlı Özel Eğitim Merkezleri kurulacaktır
• 2007 yılında 11 şehirde yeni merkezler kurulacaktır
Özürlülerin istihdamı ve sosyal entegrasyonuna ilişkin 15 Temmuz 2003 tarihli Konsey Tüzüğü (2003/C 175/01)
• Socrates Grundtvig 2 Öğrenme İşbirlikleri Projesi “Özürlülerin İşgücü Piyasasına Entegrasyonuna yönelik Sistemler”.
Amaçlar
• Bu alandaki tecrübelerin paylaşılması
• Özürlülerin işgücü piyasasına entegrasyonu bakımından, özürlülerin istihdamına yönelik farklı ülkelerdeki uygulamalar konusunda güncel bilgilerin temin edilmesi
Özürlülerin bilgi temelli topluma daha fazla erişebilmelerinin sağlanmasına ilişkin “e-Erişilebilirlik” konulu 6 Şubat 2003 tarihli Konsey Tüzüğü
Özürlülere yönelik Ulusal Veritabanı Projesi
Amaçlar
• Özürlülere hizmet veren ilgili resmi kurum ve kuruluşların faaliyetlerinin koordine edilmesi
• Veritabanı için bilgi toplanması
• Vatandaşlar ve ilgili taraflar ile enteraktif bilgi paylaşımı
• Mükerrer hizmetlerin ve desteğin sınırlanması.
• Sosyal Hizmetler ve Özürlüler için 183 Destek Hattı
Amaçlar
• Özürlülere bilgi sağlanması
• Destek hattını arayanlardan oluşan bir veritabanının hazırlanması
• Özürlülerin karşılaştıkları temel sıkıntıların incelenmesi
• Yeni Doğan Bebeklere yönelik Ulusal İşitme Taraması Projesi
İşbirliği yapılan kuruluşlar:
Özürlüler İdaresi
Sağlık Bakanlığı
Dokuz Eylül Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Hacettepe Üniversitesi
Marmara Üniversitesi
Amaç
24 şehirde ve 34 hastanede yeni doğan bebeklerin işitme bozukluklarının erken teşhis edilmesi (2004 yılından itibaren)
• Özürlülere ilişkin Araştırma ve Proje Veri Bankası,
Amaçlar
• Özürlülerin hayatlarının kolaylaştırılması amacına yönelik her türlü araştırma ve projenin derlenmesi.
• Bu veritabanına devlet kurumları, sosyal paydaşlar ve STK’lar dâhil olmak üzere, ilgili tarafların erişiminin sağlanması.
VIII. GELECEK PLANLARI
• 2006 yılında Rehberin (TS 9111 Özürlülere yönelik Bina Düzenlemeleri Standartları) Hazırlanması.
• 2007 yılında Kamu Yönetimi reformu kapsamında Özürlüler İdaresinin İdari Kapasitesinin Arttırılmasına ilişkin bir Stratejik Planın hazırlanması,
• 2006 sonunda Kronik Akıl Bozukluğu Hastalarına yönelik Sosyal Rehabilitasyon Modelinin Uygulanması
• 1–3 Eylül 2006 tarihinde REHACARE INTERNATIONAL ile birlikte REHACARE Uluslararası Bakım ve Rehabilitasyon Günlerinin düzenlenmesi.
• 2007 yılında, Özürlüler İdaresi, İşlevsellik, Özürlülük ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırılması (ICF) ile ilgili olarak, Dünya Sağlık Örgütü’nden gelecek ICF ekibi ile birlikte bir toplantı yapacaktır. Bu toplantıda, Sağlık Kurulu Raporlarının düzenlenmesinden sorumlu pratisyenlere çalışmalarında ICF’yi nasıl kullanacakları konusunda bilgilendirme yapılacaktır.
• Özürlüler İdaresi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi işbirliğiyle 2007 yılında ciddi şekilde özürlülere Sarıyer/İstanbul’da Bağımsız Yaşam Merkezi Modelini kuracaktır.
• 2007 yılının Avrupa Herkes İçin Fırsat Eşitliği Yılı olması ve Özürlüler İdaresi’nin kuruluşunun 10. yıldönümü olması vesilesiyle, Özürlüler İdaresi tarafından Mayıs 2007 tarihinde “Özürlülere Karşı Ayrımcılık Konferansı” düzenlenecektir.
