DANİMARKA ÖZÜRLÜ YASASI
'Türkiye'de engelli olmak, uzayda nefes almak kadar zor'
Oysa Danimarka'da yaşayan engelliler için sağlananlar öylesine muazzam ki; inanmak dahi güç..!
Giriş;
Bu broşür, özürlü birisi olarak hangi sosyal yardım ödeneklerini alabilme olanakları olduğu hakkında genel bir bilgi sahibi olmanızı sağlar. Bu broşür, belediye veya amta başvurduğunuzda her bir yardım ödeneği hakkında genel bilgi vererek, bu yardım ödeneklerinden nasıl yararlanabileceğinizi anlatır.
Belli bir yardım ödeneği alabilmeniz için, hangi olanak ve haklara sahip olduğunuz, yapılacak somut bir değerlendirmenin sonucuna bağlıdır. Belediyenin ve amtın yapacağı değerlendirme ise, kanunda belirlenen şartlara bağlı kalarak yapılır. Ayrıca bu değerlendirme, belediyenin ve amtın hizmet seviyesine de bağlı olabilir.
Hizmet seviyesi, politik bir tartmanın sonucu olarak, sosyal yardım ödeneklerine yerel olarak ne kadar para harcanacağına bağlıdır. Ne kadar miktarda ödeneceği belediyeden belediyeye değişmektedir. Ama yinede kanun metninde belirlenmiş olan minimum seviyenin hiç bir zaman altına düşmeyecek şekilde yapılmaktadır.
Bu broşürde her türden fonksiyon eksikliklerinin tamamını bir kelime ile belirleyebilmek için, "Özürlülük" kavramını kullanmayı tercih ettik. Yeni Sosyal Kanununda "sürekli ve azalmış fiziksel ya da psikolojik fonksiyon yeteneği" kavramı kullanılmaktadır. Ama bu belirlemenin broşürümüzde dili gereksiz bir biçimde ağırlaştıracağı kanısındayız. Yine aynı şekilde, bir çok yerlerde "belediye ve amt" sözcüklerinin yerine sadece "belediye" sözcüğünü kullanmayı tercih ettik. Amt çoğunlukla, korunma altına alınmış olan konut türlerinde ikâmet eden kişilere, kendileri için gerekli olan yardım ve desteği vermekle sorumludur.
Broşürün bazı bölümlerinde belli miktarlar somut olarak belirtilmiştir. Burada dikkat edilmesi gereken konu ise, bu miktarların yılda en az bir kere ayarlanıyor olmalarıdır. Bu broşürde yazılmış olan miktarlar 1 Ocak 2001 tarihinden itibaren geçerlidir. Broşürün sonunda ise özellikle içerisinde her bir yardım ödeneğinin tek tek ve detaylı olarak anlatıldığı, Sosyal işler Bakanlığı'nın yönergeleri gibi daha kapsamlı bilgi edinebilmek için, hangi kaynaklara başvurulabilineceğine dair bir not yazılmıştır.
Bölüm 1
Özürlü çocuklara ve gençlere yardım,
Danışmanlık ve yol gösterme,
Özürlü bir çocuğunuz varsa, belediyeniz en kısa zamanda size tüm olanaklarla ilgili gerekli bilgileri verecektir. Sadece tek bir şey için yardım alma başvurusunda bulunsanız bile bu durum geçerlidir. Belediye, sizin özürlü olan çocuğunuz için yardım ödeneği alabilme olanağının bulunduğu bütün teklifler ve öneriler hakkında kendiliğinden açıklama yapıp, bilgi verecektir. Ayrıca ailenin içinde bulunduğu durum değerlendirilecektir.
Çocuğunuz ile ilgili özürün ne olduğu hakkında bir bilgi sahibi olabilmeniz konusunda, belediyenin de bir sorumluluğu vardır. Belediye bu konular hakkında aileye bir danışmanlık yapacak durumda değil ise, belediye bu danışmanlık işlemine amt belediyesini dahil etmek zorundadır. Amt belediyesi tarafından verilecek kişisel danışmanlığın haricinde, özürlü çocukların gittikleri özel kreşler ve çocuk yuvaları da bu konular hakkında yol gösterebilir. Bunun haricinde, belediyeniz danışmanlık konusunda sizi başka danışmanlık kurumlarına gönderebilir veya kendiniz de doğrudan doğruya bu tür yerlere başvurabilirsiniz.
(Bu konu ile ilgili olarak Sosyal Hizmet Yasa'nın 5'inci maddesine bakınız)
Çocuklar ve gençler için günlük kulüp olanakları,
Özürlülüğünden dolayı veya başka bir tür desteğe ihtiyacı olan çocuklar, mümkün olduğunca belediyenin günlük kulüp olanakları gibi, normal olan kurumlara entegre edileceklerdir. Belediyenin sınırları içersinde yaşayan çocukların hepsine de böyle bir günlük kulüp olanaklarını sağlamak belediyenin kendi sorumluluğudur. Bu özürlü çocuklar için de geçerlidir. Belediye çocukların günlük kulüp olanakları olarak bu kurumlara entegre olabilmelerini sağlamak için gereken yardımı yapacaktır.
Özürlü çocuklar ve gençler için belediye tarafından sunulacak teklif ve öneriler çeşitli yollarla yerine getirilebilir; örnek olarak şunlardan bahsedebiliriz;
* Her bir çocuğun entegresi için normal bir teklif olarak kendisine destek olacak bir pedagog ya da başka bir kişi görevlendirilecektir.
* Kreş ve kulüplerde ve bunlarla bağlantılı olarak özürlü grupların oluşturulması..
* Yalnızca özürlülerin devam ettiği olanakların oluşturulması..
* Amtın yönetimi altında belediyelerin ortaklaşa oluşturdukları kurumlar.
Bir çocuğun ya da gencin özel gereksinimleri belediye olanaklarında karşılanamıyorsa, bunların karşılanması amt belediyesinin sorumluluğudur. Çocuğunuza en iyi olanakların sağlanması için yapılacak değerlendirmeye, sizin de katılmanızın çok büyük bir önemi vardır. Ayrıca çocuğunuzun tedavi sürecine katılma hakkınız da vardır. Çocuğun özel bir kuruma veya düzenlemeye kayıt olmasına belediyenin önerisi ile amt karar verir.
Kendiniz de belediyeye başvurarak, çocuğunuzun özel bir kuruma kaydının alınması için istekte bulunabilirsiniz. Çocuk veya gençle ilgilenen okul veya diğer yerlerde aynı şekilde sizin yerinize bu talepte bulunabilirler. Belediye, böyle bir talepten sonra, çocuğun ya da gencin bir yere kayıt edilmesi için amt belediyesine bir tavsiye önerisi hazırlar.
(Bu konu ile ilgili olarak Sosyal Hizmet Yasa'nın 7. ve 16. maddelerine bakınız)
Kişisel yardım ve bakım;
Geçici veya sürekli olarak bir kişisel yardıma/bakıma ve/veya evinizde yapılması gerekli olan işler için pratik açıdan bir desteğe/yardıma gereksinmesi olan bir çocuğunuz varsa, çocuğunuza bu fonksiyonlar için gerekli olan yardımları alabilirsiniz. Çocuğunuzun fiziksel ya da psikolojik yeteneklerini koruyabilmesi için bir gereksinimi varsa, belediye bu konular üzerine de bir teklif sunabilir. Belediye kendi evinde oturan özürlü bir çocuk veya gence verilen yardımın yapılmasını sağlamakla yükümlüdür.
Yapılacak yardımların detaylı kapsamı ve içeriği konusunda karar yetkisi, her bir belediyenin kendi belediye meclisine bırakılmıştır. Bu nedenden dolayı özürlü çocuklara ve gençlere verilen kişisel yardım ve bakım, belediyeden belediyeye değişebilir. İkâmet ettiğiniz belediyede ne kadar kişisel yardım ve bakım hizmeti alabileceğinizi öğrenmek istiyorsanız, belediyenin gerekli dairelerine müracaat edebilirsiniz.
(Bu konu ile ilgili olarak Sosyal Hizmet Yasa'nın 30. maddesine bakınız)
(Ayrıca 71. maddeye de dikkat ediniz)
Ek harcamalar için yardım ödeneği;
Evinizde 18 yaşından küçük bir çocuğunuz varsa, ve bu çocuğunuzun geçici veya kalıcı olarak fiziksel ya da psikolojik fonksiyonu azalmışsa, kronik ya da uzun müddetli ağrılar meydana çıkmışsa, çocuğunuzun özürü nedeni ile ilaveten yapmak zorunda kaldığınız giderler size geri ödenebilir. Ek olarak yapılan bu giderler size geri ödenebilmesi için, örneğin görme yeteneğinde ciddi ölçüde bir azalma, işitme özürü, beyin veya hareket edebilme yeteneğinde bir özürlülüğü olması gerekir. Çocuğunuzun bir özürü olmayıp ciddi bir hastalığı varsa, bu hastalığı günlük yaşantısında çok ciddi sorunlara yol açacak derecede ilerlemiş olması gerekiyor. Bir kronik hastalığın uzunca yıllar ve genellikle de çocuğun, çocuk yaşları bitinceye kadar süreceği varsayılır.
Bir uzun süreli hastalığın ise pratikte, bir yıl ya da daha uzun bir dönem boyunca süreceği varsayılır. Bazı özel durumlarda, hastalığın bir yıldan daha az bir zaman süreceği beklenilmesine rağmen yine de bir yardım yapılabilir. Ek harcamaların karşılanması için, yardım yapılabilecek bazı tipik durumlar şunlardır;
* Besin ve diyet ilâçları,
* İlâçlar,
* Başka hükümlere göre yardım verilemiyorsa, belli ölçüler içerisinde ulaşım sağlanır,
* Ebeveynler ve diğer yakınlar için özürlülere yönelik kurslar,
* Giysiler,
* Yıkanma ve kişisel hijyen,
* Tatil,
* Diğer giderler,
Tüm bu giderler için ortak olan nokta, giderlerin çocuğun özürü nedeni ile yapılan ek harcamalar olması ve giderlerin gerçekten bu çerçevede yapıldığının kanıtlanabilmesidir. Tek tek ek harcamalar için belediyeye başvurulması gerekmiyor. Ek harcamalar için yapılan yardım ödeneği, çocuğun gereksinmelerinin ne olduğu konusunda ve bu durumunda gelecek yıllarda ne ölçülerde bir ek harcamaya yol açacağı ile ilgili yapılacak olan somut bir değerlendirmeden sonra hesaplanıp, belirlenir.
Ek harcamaların karşılanabilmesi için verilen ödenek miktarı, 1 Ocak 2001 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere aylık 2.184 Kron tutarındaki standart bir miktardan hareket edilerek hesaplanıp belirlenir. Bu miktar yılda bir sefer olmak üzere, 1 Ocak tarihinde, fiyat ayarlama yüzdesi ile ayarlanır. Ek harcamalar için yapılan yardım ödeneği, standart miktarın 1/8'inin bir ya da bir çok kez çarpılması ile aylık olarak hesaplanıp belirlenir. Ancak, ek harcamalar için yapılan ödenek, standart miktarın bir katından daha fazla miktarda da verilebilir. Ek harcamaların toplamı yıllık ortalama olarak, standart miktarın 1/8'inin altındaysa, yani 1 Ocak 2001 tarihinden itibaren geçerli tarifeye göre her ay için yapılan harcamalar 273 Kron'nun altında ise,ek yardımı alamazsınız.
Eğer bir taneden fazla özürlü çocuğunuz varsa, yapılmış olan harcamaların tamamı bu hesaplamanın yapılabilmesi için temel olarak ele alınır. Ek harcamalar için bir yardım ödeneği verilemiyorsa, belediye başka hangi tür yardımları yapılabilecekleri konusunda bilgi verecektir. Ek harcamalar için yapılan yardım ödeneği kazanca bağlı olmadığı gibi,aynı zamanda da vergiden muaf tutulmuştur. Ailenin durumu ve gereksinmeleri konusunda eğer aniden ortaya çıkan değişiklikler olursa, yapılan bu yardım ödeneği kısa bir süre için geçerli olmak üzere ayarlanabilir.
(Bu konu ile ilgili olarak Sosyal Hizmet Kanun'un 28. maddesine bakınız)
Ailenin özürlü çocuğuyla ilgili olan yükünü hafifletmek için yardım (Aflastning)
Evinizde sizinle beraber kalan özürlü çocuğunuzun bakımını hafifletebilmek için bir yardımcı alabilirsiniz. Çeşitli türlerde bakımı hafifletici yardımlar alabileceğiniz gibi eğer gerekiyorsa bu yardımları bir arada birleştirerek de alabilirsiniz. Alınması mümkün olabilen bakımı hafifletici yardımlar ise şunlar olabilir;
* Günlük olanak (dagtilbud) ya da öneri için uygun görülen, normal veya özel bir kurumda ücretsiz bir yer verilmesi (7. ve 16. maddeler)
* Evde, pratik açıdan ev işlerine yardım edebilecek bir yardımcı personel (hizmetli), (72. madde)
* Evde, bakım konusunda yardımcı olabilmesi için, kendinizin bulacağı bir kişisel yardımcının ücreti için bir ödenek.
* Ancak bu yardım ödeneği, günlük olanak ya da ev işlerine yardımcı olacak belediyesel bir personel yeterli olmuyorsa sadece o zaman verilir (28'inci madde)
* İhtiyacınıza göre çocuğunuzu, her seferinde bir kaç gün ya da bir kaç hafta olmak üzere bir bakım ailesine (plejefamilie) ya da 24 saatlik bir bakım kurumuna (døgninstitution) gönderebilirsiniz (49. ve 51. maddeler)
Çocuğunuzla ilgili olan hafifletici bakım yardımının düzeyine belediyeniz karar verir.
(Bu konu ile ilgili olarak Sosyal Hizmet Yasa'sının 7., 16., 28., 49.,51. ve 72. maddelerine bakınız)
Diğer yardımlar;
Diğer bazı giderlerin ise belediye tarafından karşılanmadığına dikkat etmelisiniz.
Bu giderler şunlardır;
* Doktor gerektiren tedavi ve terapiler hastane sektörünün sorumluluğu altındadır. Tedavi için kullanılacak özel araç ve gereçler, örneğin respiratör (solunuma yardım eden bir âlet) hastane tarafından verilecektir.
* Çocukların ve gençlerin eğitimleri ile ilgili özel yardımlar,Eğitim Bakanlığı'nın kuralları çerçevesi içersinde yapılır.
* Çocuk tüm geçiminin karşılandığı 24 saatlik bir bakım kurumunda kalıyorsa, kendisi için yapılan giderlerin tümü, o kurum tarafından ödenir. Çocuğunuz eve ziyarete geldiğinde, ek olarak yapılacak olan harcamaları da o kurum karşılayacaktır. Ama çocuğunuz evde kalmak için sık sık geliyorsa, evde yapılması gerekli olan olası değişiklikler ile ilgili harcamaları belediye ödeyecektir. Kazanç kaybının karşılanması için yapılan yardım (tabtarbejdsfortjeneste) Eğer özürlü veya hasta olan çocuğunuza bakacaksanız ve/veya çocuğunuzla, hastanede uzun bir süre birlikte olacaksanız, ortaya çıkan kazanç kaybının telafi edilebilir. Günde ya da haftada bir kaç saat için olabileceği gibi, tüm günlük işten elde edilen kazanç kaybını da telafi ettirebilirsiniz.
Ancak böyle bir ödeneği alabilmek için tek bir şart vardır: çocuğunuzun evinizde kalıyor olması ve çocuğun bakımının da kendi annesi/babası tarafından yapılması gerekmektedir. Çocuğunuza hanginiz bakıyorsanız, o kişi çalıştığı işi kısmen ya da tam olarak bırakmak mecburiyetinde olmuştur. Ebeveynler kazanç kaybının karşılanması için yapılan ödeneği aralarında paylaşabilirler, ama her ikisinin de alacak yardımın toplam miktarı haftada en fazla 37 saat için telafi edilir. Ciddi durumlarda ise, her iki ebeveyne de kazanç durumlarında oluşan kayıplarının tamamı telafi edilebilir.
Çocuk günlük bakım yerinde, okulda veya her günün ya da haftanın bazı saatlerinde başka bir bakım yerinde olsa bile, çocuğunuzun örneğin daha çok bakıma ihtiyacı varsa, kazanç kaybını telafi edilebilmesi için, bir ödenek verilebilir.
Yardım miktarının hesaplanması;
Yardımın miktarı hesaplanacağı zaman, ailenin daha önceki kazançları esas alınır. Hesaplama, en son alınmış maaş miktarı temel alınarak hesaplanır. Ama çocuğunuza devamlıevde bakıyorsanız, günlük bakım kurumları ve bunun gibi yerlere ulaşım ve dolayısıyla yapılan diğer giderler ortadan kalkar. Kazanç kaybının karşılanması için yapılan yardım, brüt olarak ödenen bir yardım ödeneğidir. Bu, yapılan yardımdan vergi ve iş piyasası ödeneği (arbejdsmarkedsbidrag) ödeneceği anlamına gelmektedir. Ama iş piyasası emeklilik ek ödeneği' nin (ATP) ödenmesi için herhangi bir ek yardımda bulunulmamaktadır.
Üstelik bu parayı bir belediye ödüyor. 
